Sint Agathatsjerke

Omstreeks 1090 werd het oudste muurgedeelte, bijna een meter dik, opgetrokken uit tufsteen. Dit westelijk deel van het schip heeft een Romaanse bouwstijl, met een halfronde absis aan de oostkant, rounein genoemd. Zowel de kleine hoge ramen als de spaarvelden en de frieslijsten hebben aan de bovenzijde de halfcirkelvormige afronding. In de gotische periode vond uitbreiding in oostelijke richting plaats (1300/1400) en werd het rounein, rechthoekig gemaakt.

De heilige Sint-Agatha is de beschermheilige tegen o.a. vuur en water. De muren van het schip zijn circa een meter dik en uit tufsteen opgetrokken. Tufsteen is afkomstig uit Duitsland en per schip aangevoerd. Door tal van verbouwingen al naar gelang de bouwstijl romaans of gotiek, ziet men met kloostermoppen en bakstenen veranderingen aangebracht. Zo zijn in 1599 de muren verlaagd en het met stro en riet gemaakte dak vervangen. Het gotische koor is waarschijnlijk uit de 14e eeuw en de koorsluiting uit 1599. 

In 1717 kreeg de kerk rondboogvensters met gebrandschilderd glas. In 1875 werden de muren verhoogd. Bij een restauratie in 1921, naar plannen van G.J. Veenstra, krijgt de noordzijde weer een romaanse indeling en wordt een houten tongewelf aangebracht, dat door J.Por wordt voorzien van ornamentranden. In de kerk een preekstoel en een herenbank uit de 17e eeuw en elf rouwborden uit de 18e eeuw. 

De zogenaamde Noormannenpoortjes in de noord- en zuidgevel zijn gotisch. De zuidzijde was de kant van het licht, de noordzijde die van het duister. De invloed van het zondeval-verhaal reikte zover dat de vrouwen de noorddeur moesten gebruiken, terwijl de mannen door de zuidpoort gingen.

In 1875 brengt men het dak en de muren naar de oorspronkelijke hoogte terug.

In 1921 vindt opnieuw een grote restauratie plaats, daar het gebouw in groot verval is geraakt. Enkele wijzigingen worden aangebracht om de oorspronkelijke toestand te reconstrueren. De pannen van het dak worden vervolgens vervangen door leien. En de ingang tot de kerk is weer via de toren.

De reformatie heeft ervoor gezorgd dat het altaar als zwaartepunt van de katholieke dienst verdwijnt en de aandacht naar de preekstoel met dooptuin verschuift. De preekstoel en de herenbank stammen uit de 17de eeuw. De kerkbanken, voor die tijd is de kerkzaal ongemeubileerd, stammen uit het jaar 1779. Deze kerkbanken zijn vervangen bij de restauratie van 1921. De herenbank is bij die restauratie ook aangepakt. Bij deze laatste restauratie is het tongewelf door Jacob Por uit Den Haag geverfd met artdeco verwante motieven.

De losstaande toren, in ca 1140 gebouwd als romaanse verdedigingstoren kent van oorsprong drie verdiepingen, die alleen van buiten te breieken zijn. Immers in tijden van gevaar is dit het enige stenen gebouw waar men zich veilig acht. De toren heeft muren van meer dan een meter dik, van buiten tufsteen, aan de binnekant kloostermoppen. In 1888 werd de spits vervangen door een tentdak. De toren bezit op de begane vloer een schandblok en een martelpaal. In de 16^e, 17^e en 18^e  eeuw bevindt zich het nedergerecht te Oudega en de grietman oefent dat voor Smallingerland in Oudega uit.

Waarschijnlijk heeft het kerkhof een klokkenstoel gekend. Rond 1200 komen de klokken op de bovenste verdieping te hangen. De oudste klok is van ongeveer 1200 en zij is de grootste van alle klokken in de provincie Friesland en heeft een diameter van 100,4 cm. De jongste klok vervangt de klok uit 1717, die gevorderd wordt tijdens de Duitse bezetting. Door mogelijke ongelijke inklinking van de fundering is de toren los komen te staan van het schip van de kerk.

Aan de oostkant en zuidkant zijn vijf gebrandschilderde ramen te vinden met het jaartal 1717. Eén van de vensters is gevuld met de wapens van de familie van Haersma, woonachtig in Oudega. De gebrandschilderde ramen zijn door de glasschilders Hendrik Busch, Douwe Feenstra en Pieter Harmens uit Leeuwarden gemaakt. De latere toevoegingen, zie jaartallen, kunnen van de gebroeders Staak uit Sneek zijn. Behalve door de gebrandschilderde ramen, is ook aan de grafzerken in de kerkvloer te zien, hoe groot de invloed van de familie is geweest.

Ook zijn enkele grafzerken in een aantal ruimten in de kerk ondergebracht. Benevens deze uitingen van welvaart is het kerkgebouw getooid met elf rijk bewerkte rouwkassen uit de periode 1707 – 1792.

Kerken hebben in vroeger tijden voorzangers gehad. Deze kerk krijgt in 1875 een orgel, geplaatst door de firma van Dam. In 1921 krijgt het orgel er een klavier bij door de firma Bakker gerealiseerd. In 1989 is het gerestaureerd door de orgelbouwer Haarsma uit Drachten.

Op het kerkhof bevinden zich enkele sarcofagen, gemaakt van Bentheimersteen, waaronder dat van een kind. Afkomstig uit de tijd van Middeleeuwen. Oorspronkelijk zijn er op dit kerkhof veel meer geweest, maar er zijn er diverse verwijderd. Zo zijn er in het dorp ook diverse te vinden en de sarcofaag bij het kerkmuseum te Janum, in 1817 op het kerkhof te Oudega opgegraven heeft via de Rottevalle daar zijn plek gevonden, toen nog resten van een skelet bevattend. Al deze sarcofagen veronderstellen een zekere welvaart in het dorp.

Het orgel uit 1875 is gebouwd door L. van Dam en Zonen en in 1921 uitgebreid door Bakker & Timmenga.








Het kerkgebouw is een rijksmonument en is gedurende de zomerperiode, in het kader van Tjserkepaad, open op zaterdag van 13.30  tot 16.30 uur.